1.BESİNLER VE DENGELİ BESLENME
Beslenme
Neden Gereklidir?
Canlılar beslenemezlerse yaşamlarını sürdüremezler. Tüm canlılar büyüyebilmek ve
yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için beslenir.
• Canlılar, doğduktan sonra büyür ve gelişirler. Büyüyebilmek ve gelişebilmek için ise
beslenirler.
Yediğimiz besinlerin bir kısmı vücudumuzun kas ve kemik yapısına katılır. Böylece
büyürüz. Dünyaya gelen bebek büyüyerek çocuk olur, çocuk büyüyerek yetişkin
olur. Yetişkinler büyümezler.
İnsanlar belli bir yaşa gelince büyümelerini tamamlarlar.
• Canlılar yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için gerekli olan enerjiyi
besinlerden sağlarlar. Organlarımız çalışırken, soluk alıp verirken enerji
harcarız. Yürürken, konuşurken, düşünürken harcadığımız
enerji, uyurken harcadığımız enerjiden daha fazladır. Bu nedenle çok hareket
ettiğimizde daha çabuk acıkırız. Vücudumuzun enerji ihtiyacı arttığı için
beslenme isteği duyarız.
Besinleri Nasıl Elde Ederiz?
Besinlerimizi bitkilerden ve hayvanlardan elde ederiz.
Hayvansal Besinler
·Et,
süt, yumurta
·inek,
koyun, tavuk, balık gibi hayvanlardan et,
·inek, koyun, keçi gibi hayvanlardan süt (Yoğurt ve peynir, sütten elde edilir.),
·Tavuk, hindi, kaz, ördek gibi hayvanlardan yumurta elde edilir.
Bitkisel Besinler
Meyve ve Sebzeler
·Elma, armut, üzüm, muz, nar, portakal, mandalina vb. meyveler, bu meyvelerin
ağaçlarından elde edilir.
·Pırasa, ıspanak, marul, lahana, domates, salatalık, maydanoz, soğan birer sebzedir.
ØTahıllar:
Buğday, arpa, çavdar, yulaf, pirinç, mısır vb.
ØBaklagiller:
Kuru fasulye, nohut, mercimek, bezelye vb.
ØTurunçgiller:
Portakal, limon, mandalina, greyfurt vb.
İçerdikleri Maddelere Göre Besinler
Besinler içerdikleri maddelere göre karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler, su
ve mineraller olarak gruplandırılır. Besinlerde birçok madde vardır ancak
besinler en çok içerdikleri maddeye göre gruplandırılır.
Karbonhidratlar Hangi Besinlerde Bulunur?
Temel besin maddelerimizdendir. Ekmek, makarna, pilav, süt, bal, meyve çeşitlerinde,
tahıllarda, patates ve şeker kamışında bolca bulunur. Karbonhidrat ,çeren
maddelere tentürdiyot damlatıldığında rengi mavi \ olur.
Vücudumuzda Ne İşe Yarar?
Karbonhidratlar vücudumuza enerji sağlar. Meyve ve sebzelerde, kepekli ekmekte, yulafta bulunan lif, sindirimi kolaylaştırır. Lif de bir karbonhidrattır.
Proteinler Hangi Besinlerde Bulunur?
Et, süt, yumurta, yoğurt, balık, peynir gibi hayvansal besinlerde bolca bulunur.
Bitkisel besinlerden
tahıllar,baklagiller ve
kuru yemişler protein bakımından zengindir.
Nitrik asit damlattığımızda rengi sarı olan maddelerde protein vardır.
Vücudumuzda Ne İşe Yarar?
Proteinler, büyüme ve gelişmeyi sağlar. Vücudumuzda oluşan yaraların iyileşmesini
proteinler gerçekleştirir. Bu nedenle proteinler yapıcı ve onarıcı besinler olarak adlandırılır.
Vücudumuzun mikroplara karşı direnci ve zekâmızın gelişmesi için de proteinlere ihtiyaç duyarız.
Büyüme ve gelişme dönemindeki bebekler ve çocuklar yeterince protein almazlarsa
büyümeleri yavaşlar ya da durabilir. Çünkü yeterince protein almazsak kemik ve
kaslarımız gelişemez.
Yağlar Hangi Besinlerde Bulunur?
Bitkilerden ve hayvanlardan elde edilir.
Vücudumuzda Ne İşe Yarar?
Vücudumuz, fazla enerji gerektiren işler için gerekli enerjiyi yağlardan sağlar.
Yağlar, karbonhidratlardan daha fazla enerji içerir. Fazla yağ vücudumuzda
depolanır. Çok yağ ve karbonhidrat tükettiğimizde şişmanlık sorunu
yaşarız.
Vitaminler Hangi Besinlerde Bulunur, Ne İşe Yarar?
A Vitamini —► Havuç, kereviz, domates, taze
fasulye, fıstık, avakado, baklagiller, mantar, yumurta, süt, buğday ve cevizde
bulunur. Eksikliğinde gece körlüğü, deride kuruma ve pullanma
görülür. Kemik ve diş gelişimine katkıda bulunur.
B Vitamini —► Süt ve süt ürünlerinde, kırmızı et,
yumurta ve birçok sebzede bulunur. Tahıl ve tahıllardan elde edilen ürünlerde
de B vitamini bulunur. B vitaminleri eksikliğinde kansızlık, yorgunluk,
deride yaralar gibi rahatsızlıklar oluşur.
C Vitamini —► Turunçgiller, çilek, kuşburrnu,böğürtlen, domates, maydanoz, lahana, patates ve yeşil yapraklı sebzelerde
bulunur. Diş ve diş eti sağlığı için gereklidir. Vücudu mikroplara karşı korur.
D Vitamini --► Süt, yumurta, tereyağı, balık ve balık yağı, peynir ve sebzelerde
bulunur.Kalsiyum ve fosforun emilmesini ve kemiklerde depolanmasını sağlar.
D vitamininin ön maddesi besinlerden alınır, güneş ışınları ile D vitamini oluşur. Ancak
balık yağıyla doğrudan alabiliriz.
E Vitamini —► Kırmızı et, süt ve süt ürünleri,
yumurta, tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunur. Eksikliğinde kısırlık,
karaciğer, kalp ve damar hastalıkları görülür.
K Vitamini —► Kırmızı et, pirinç, karaciğer, mısır,
domates, yeşil sebzeler, muz, şeftali ve çilekte bulunur. Kanın
pıhtılaşmasını sağlar. K vitamini eksikliğinde kan pıhtılaşmaz.
Yaralanmalarda çok kan kaybedilebilir.
Vitaminler,vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Vücudun direncini artırarak
hastalıklardan korur. Ayrıca vitaminler büyüme, gelişme ve üremede önemli rol oynar.
VİTAMİNLERİN, KARBONHİDRAT, PROTEİN VE YAĞLARIN
AYRAÇLARI
AYIRAÇLAR=İNDİKATÖRLER
• Çeşitli maddeleri tanımak varlığını anlamak için kullanılan maddelere ayıraç denir.
KARBONHİDRAT
ekmek,pilav,makarna,unlu yiyecekler,patates,süt,süt ürünleri,meyveler v.b.
• Nişasta + İyot Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk
• Nişasta + Lügol Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk
• Glikoz + Benedict Çözeltisi ----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk
• Glikoz + Fehling Çözeltisi -----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk
• Selüloz + İyotlu Çinkoklorür------------ >Açık Mavi veya Yeşil Renk
•Glikojen +İyot Çözeltisi------------------- >Kahverengi-Kırmızı renk
PROTEİN
et,süt,yumurta,peynir,bakla,fasülye,nohut,mercimek v.b.
• Protein + Nitrikasit ---------ISI------- > Sarı Renk
• Protein + Biüret -----------ISI------- > Mor - Menekşe Renk
• Protein + Fehling Çözeltisi----ISI----->Menekşe Renk
• Protein + Lügol----------ISI--------- > Sarı Renk
YAĞLAR
içyağı,kuyrukyağı,zeytinyağı,mısıryağı,pamukyağı,ayçiçekyağı,soyayağı,fındık,ceviz,fıstıkyağı
• Yağ + Eter-------------------> Kağıt üzerinde saydam leke
• Yağ + Aseton ------------------> Kağıt üzerinde saydam leke
• Yağ + Alkol --------------------> Kağıt üzerinde saydam leke
• Yağ +Sudan II--ISI-------> Kırmızı damlacıklar
Su
Canlılar susuz yaşayamaz. Yemek .yemeden 2 hafta yaşayabiliriz ama 'susuz birkaç gün
yaşayabiliriz, ı Vücudumuzun % 70'i sudur. Su içerek [Vücudumuzun su ihtiyacını
karşılarız. Her gün 1,5 - 2 litre su içmeliyiz. Meyve ve sebzeleri yediğimizde
de vücudumuza su alırız. Yazın terleyerek su kaybettiğimiz için daha çok su
içeriz.Su da vitaminler gibi vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.
Mineraller
Mineralller, vücudumuza yediğimiz yiyecekler ve içeceklerle girer. Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.
Nasıl Beslenmeliyiz?
Yaşamımızı sağlıklı bir biçimde sürdürebilmemiz için dengeli ve sağlıklı beslenmeliyiz.
Sağlıklı ve dengeli beslenebilmek için de vücudumuz için gerekli olan tüm
maddeleri almalıyız. Enerji veren, yapıcı - onarıcı ve düzenleyici
besinlerden belli miktarda yemeliyiz.
1. bir günde en çok karbonhidrat içeren besinler
yemeliyiz.Böylece vücudumuzun sağlıklı çalışabilmesi için gerekli enerjiyi sağlamış oluruz.
Karbonhidrat en çok ekmek, makarna, pilav, unlu mamuller gibi besinlerde bulunur.
2. Karbonhidratlardan sonra en çok tüketmemiz gereken besinler vitaminler ve minerallerdir. Bu besinler düzenleyicidir.
Vücudumuzun hastalıklara karşı direnciniartırır. Sebze ve meyvelerde bolca bulunur.
3. Üçüncü besin grubu ise proteinlerdir.Proteinler yapıcı ve onarıcıdır. En çok süt ve süt ürünleri ile et ve et ürünlerinde, yumurtada bulunur.
4. Enerji verici yağ ve şekerlerden de yeteri kadar almalıyız.
Bu besinlerden yeterli miktarda yediğimizde enerji ihtiyacımızı karşılar,
vücudumuzun diğer işleri için gerekli maddeleri almış oluruz. Buna yeterli ve
dengeli beslenme deriz. Dengeli beslenmeye diyet de denir. Diyet sözcüğü
çoğu zaman yanlış kullanılır.
Dengeli ve yeterli beslenen birinin günlük menüsü aşağıdaki gibi olabilir.
Sabah
1 bardak süt,
1 adet yumurta, 10 adet zeytin, Bir dilim ekmek, 1 domates
Öğle
Balık,
Makarna, Salata, Puding
Akşam
Ezogelin
çorba, Salata, Pilav, 2 adet mandalina
Besin maddeleri vücudumuzda eksik olursa vücudumuzun sağlığı bozulur. Özellikle
çocuklar, hızlı büyüdüğü için daha çok protein ve karbonhidrat içeren besinler
yemelidir. Yeterli ve dengeli beslenmeyen çocuklarda büyüme yavaşlar, vücut
sağlıklı çalışamaz.
Hazır yiyecekler
Besinlerin çeşitliliği, teknolojik gelişmelerin etkisiyle son yıllarda artış göstermiştir.
Hazır gıdalarda çoğunlukla koruyucu, renklendirici, tatlandırıcı katkı
maddeleri bulunur. Katkı maddeleri besinlerin doğallığını bozar. Bu besinlerden
fazla tüketen insanlarda sağlık sorunları yaşanabilir.
Besin maddeleri alırken,
Øİçindekiler bölümünde gıda içerikleri ile ilgili açıklamaları incelemeliyiz.
ØPaketin üzerindeki son kullanma tarihlerine bakmalıyız. Tazeliğini yitirmiş, bozulmuş
yiyecekler sağlığımıza zarar verebilir; besin zehirlenmesine neden olur.
ØGıda maddelerinde "TSE" damgasının olup olmadığına bakmalıyız. Bu damga ürünün kalitesini gösterir.
ØTarım ve Köy işleri Bakanlığı'nın izninin olup olmadığına dikkat etmeliyiz.
Taze Yiyecekler
Sağlığımızı korumak ve sağlıklı yaşamak için taze besinler tüketmeliyiz. Canlı renkli ve
diri görünümlü besinler tazedir. Besinleri dokunarak, koklayarak da taze olup
olmadığını anlayabiliriz. Meyve ve sebzeleri satın alırken yukarıda
anlattığımız özelliklerine bakarak alırız. Bu besinlerin temizliğine dikkat
etmeliyiz. Yemeden önce iyice yıkamalıyız. Aksi takdirde vücudumuza bazı
mikroplar girerek sağlığımızı bozar.
2.BESİNLERİN SİNDİRİMİ
Besinler Vücudumuzda Nasıl Taşınır ?
Büyüyebilmek ve vücudumuzun sağlıklı çalışmasını sağlayacak enerjiyi üretebilmek için
besleniriz. Enerji vücudumuzun her yerinde üretilir: Parmak uçlarımızdan
kafamıza kadar... Bu nedenle besinlerin vücudumuzun her yerine taşınması
gerekir. Besin, kan aracılığı ile vücudumuzun her noktasına
ulaşır.
Bu işle görevli organlar, besinleri çeşitli işlemlerden geçirerek kana karışabilecek hâle getirir.
Sindirim
Karbonhidrat, yağ ve protein gibi besinlerin kana karışabilecek hâle gelmesine
sindirim denir. Bu işi sindirimde görevli yapı ve organlar
gerçekleştirir. Sindirimi doğrudan gerçekleştiren organlar sindirim
kanalı adı altında incelenir. Diğerleri ise sindirime yardımcı
organlar olarak adlandırılır.
Sindirim Kanalı
Ağız:
Ağzımızın içerisinde dil ve dişler vardır.
Dişler, koparıp parçalar ve öğütür.
Tükürük, besinleri ıslatıp kayganlaştırarak kolay
yutulmasını sağlar. Ayrıca tükürük bazı besinlerin sindirimini çiğnenirken başlatır.
Dil,
besinlerin çiğnenmesine ve yutulmasına yardımcı olur. Yediklerimizi yutağa
doğru iterek yutulmasını sağlar. Ayrıca besinlerin tadını da dilimizle alırız.
Yutak:
Ağızdan sonra gelen boşluktur. Ağızdan gelen lokmaları yemek borusuna
iletir. Yutak aynı zamanda soluduğumuz havayı soluk borusuna iletir. Bu anlamda
yutak, hava ve besin trafiğini kontrol eder.
Yemek Borusu: Yutaktan mideye kadar uzanır. 20 - 25 cm uzunluğundadır. Özel hareketlerle besinleri mideye taşır.
Mide: Karın boşluğunun üst bölümünde yer alır. Yediğimiz besinler bir süre midede
kalır yani mide bir süre besinleri depolar. Kasılıp gevşeme hareketleri yaparak
besinleri bulamaç hâline (çorba kıvamı) getirir.
Mide tarafından salgılanan yakıcı ve eritici özelliğe sahip mide öz suyu da
besinlerin ezilip bulamaç hâline gelmesine yardımcı olur. Ayrıca besinlerle
midemize gelen mikropları öldürür. Çorba kıvamındaki bu karışımı mide, ince
bağırsağa gönderir.
İnce Bağırsak Karın boşluğunda yer alır. Değişik salgıların etkisiyle besinler
ince bağırsakta emilecek duruma gelir. iyice parçalanan besinler burada kana
geçer. Besinlerin yararlı kısımları emilince geriye kalan kısım kalın bağırsağa
gönderilir.
Kalın Bağırsak: İnce bağırsakta emilmeyen, işe yaramayan artık maddeler kalın
bağırsağa gönderilir. Bu posanın içinde kalan su ve mineraller kalın bağırsakta
emilerek kana karışır. Geriye kalan katı hâldeki maddeler d>şk> olarak
anüsten atılır.
Adım Adım Sindirim Olayı
1.Besinler, dişler tarafından parçalanarak öğütülür. Tükürük salgısı ile ıslanır,
kayganlaşır, yutulacak hâle gelir. Dil ile yutağa doğru itilir.
2. Yutakta, gırtlak kapağı soluk borusunu kapatarak lokmanın yemek borusuna geçmesini sağlar.
3. Besinler buradan yavaş yavaş iner. Mide kapağı açılınca da mideye girer.
4. Kasılıp gevşeyerek ve salgıladığı mide öz suyu ile besinleri bulamaç hâline getirir. Besinler mide çıkış kapısından ince bağırsağa geçer.
5. Çeşitli salgılarla besinler kana karışacak hale gelir, ince bağırsakta ilerlerken besinlerin yararlı kısımları emilerek kana karışır.
6. Posa olan maddelerde kalan su ve minareller kalın bağırsakta emilerek kana , iyice katılaşan posa anüsten dışkı olarak dışarı atılır.
Not: Sindirim, ağızda başlayıp anüste son bulan bir süreçtir.
Sindirime Yardımcı Organlar
Karaciğer ve pankreas sindirici enzimlerle besinlerin sindirimine yardımcı olur. Bu
organlar salgılarını ince bağırsağa boşaltarak besinlerin emilimini sağlar.
Sindirim Yapı ve Organlarının Sağlığı
Mide rahatsızlıkları ve sindirim bozukluklarını önlemek için aşağıdaki hususlara
dıkkat etmeliyiz.
•Sigara ve alkol kullanmamak
•Çok acı ve çok ekşi yememek
•Çok soğuk ya da çok sıcak yeme ve içmeden sakınmak
•Besinleri iyice temizlemek, bayat yiyecekler yememek
•Asitli içecekler içmemek
Dişler ve Görevleri
Dişlerimizi besinleri ısırmak, koparmak ve öğütmek için kullanırız. Dişlerimizin şekil ve
büyüklükleri birbirinden farklıdır. Ağzımızda görev ve yapılarına göre kesici
dşler, köpek ve azı dişleri olmak üzere üç çeşit diş vardır.
•Kesici Dişler: Üst ve alt çenede dörder tane olmak üzere sekiz kesici diş vardır.
Besinleri kesme ve koparma işine yarar. Uçları düzgündür.
•Köpek Dişleri: Kesici dişlerin sağında ve solunda birer köpek dişi vardır. Alt ve
üst çenede toplam dört köpek dişi bulunur. Uçları sivri olup besinleri koparıp
parçalama görevi yapar.
•Azı Dişleri: Girintili çıkıntılı yapılarıyla besinleri öğütür. Köpek dişlerinin
sağında ve solunda bulunan iki tanesi küçük azı, diğerleri ise büyük azı olarak
adlandırılır. Sekiz alt, sekiz üst çenede olmak üzere on altı azı dişi
vardır.
Yirmi Yaş Dişleri: 18-22 yaşlarında çıkar. Akıl dişleri de denir. Alt ve üst çenede
ikişer tane bulunur.
Süt Dişleri: Kalıcı dişler 7-8 yaşlarında süt dişleri döküldükçe çıkar.
Bebekler 6 aylıkken süt dişleri çıkmaya başlar. 2,5 yaşına kadar 20 süt dişi
çıkar. Süt dişleri kalıcı dişlere göre daha küçüktür.
Dişlerin Önemi ve Sağlığı
Dişlerimiz olmasaydı besinleri koparıp parçalayamaz, çiğneyemezdik. Bütün halindeki büyük
lokmaları yutmamız çok zor olurdu. Midemiz büyük lokmaları sindirirken
zorlanırdı.
Dişlerimiz sağlam olmadığında da besinleri iyi çiğneyemeyiz. iyi çiğnenmeden yutulan
besinler bazı sindirim bozukluklarına neden olur. Çürük dişler,
•Ağız kokusu,
•Diş ve baş ağrısı,
•Sindirim sorunlarına neden olur.
Dişlerimizin sağlığını korumak ve güçlendirmek için:
•Beslenmemize dikkat etmeli, yeterince mineral ve A, C, D vitaminleri almalıyız.
•Sert cisimleri (fındık, ceviz gibi) dişlerimizle kırmamalıyız. Çok şekerli besinleri
ve asitli içecekleri çok tüketmemeliyiz. Çok sıcak ya da çok soğuk yiyecek ve
içecekleri yiyip içmemeliyiz. Yemeklerden sonra dişlerimizi fırçalamalıyız.
Atık Maddeleri Vücudumuzdan Nasıl Atarız?
Vücudumuzun her yerinde enerji üretilir. Enerji üretilirken atık maddeler oluşur.
Bunlardan karbondioksit ve su buharını akciğerler yoluyla soluk vererek dışarı atarız.
Sindirim sonucu oluşan katı atıklar ise bağırsaklar yoluyla anüsten dışarı atılır.
Bunların yanında vücudumuzdan atılması gereken zararlı maddeler ve fazla su boşaltım organları ile dışarı atılır.
3.BOŞALTIM
Vücudumuzda oluşan atık maddeler dışarı atılmalıdır. Aksi takdirde vücudumuzun işleyişi bozulur.
Boşaltım Organ ve Yapıları
1. Bel hizasında omurganın iki yanında bulunur. Şekilleri fasulyeye benzer.
Böbrekler vücudumuzun süzme organlarıdır. Tüm kanımız böbreklerimizden
geçerek süzülür. Bu sırada kan zararlı maddelerden temizlenir.
•Kanın böbreklerde süzülmesi sonucu oluşan idrar bu kanala geçer. İdrar kanal> bu sıvıyı idrar kesesine taşır.
•Böbreklerden gelen idrar burada toplanır. İdrar kesesi yaklaşık 600 mL idrar toplayabilir.
•idrar kesesinde oluşturulan basınçla idrar, idrar borusuna pompalanır, idrar buradan dışarı atılır.
Derimiz de terleme yoluyla boşaltıma yardımcı olur. içerisinde su ve madensel tuzlar olan ter derimizdeki
gözeneklerden atılır.
Boşaltım Nasıl Gerçekleşir?
Enerji oluşumu sonucu ortaya çıkan zararlı maddeler ve vücudumuzdaki fazla
su kana karışır.
*Kan, böbreklerden geçerek süzülür. Süzme işini böbreklerin iç kısmında bulunan özel
süzme cisimcikleri gerçekleştirir. Bir böbrekte bunlardan yaklaşık bir milyon
tane bulunur. Bu yolla temizlenen kan kalbe giderek tüm vücuda dağıtılır.
*Kanın süzülmesi sonucu böbreklerde oluşan zararlı ve ihtiyaç fazlası su, idrar
olarak adlandırılır. idrar, idrar kanalı ile idrar kesesine aktarılır.
*İdrar kesesi dolmaya başlayınca oluşan basınçla tuvalete gitme ihtiyacı hissederiz.
idrar buradan idrar borusuna pompalanır. İdrar borusu ile de dışarı
atılır.
Böbreklerimizin Sağlığını Korumak İçin Nelere Dikkat Etmeliyiz?
Zararlı maddelerin vücudumuzdan atılmasını sağlayan böbreklerimizin vücudumuz için çok
büyük bir önemi vardır. Böbreklerimiz işlevini yerine getiremezse vücudumuzda
zararlı maddeler birikir ve sağlığımız bozulur.
Böbreklerimizin sağlığını korumak için bol bol su içmeliyiz. Özellikle sıcak havalarda
terleyerek çok su kaybettiğimiz için daha çok su içeriz.
idrar vücudumuzdan atılırken acı olursa ya da idrarımız kanlı olursa hemen doktora başvurmalıyız.
Vücudumuzu temiz tutmalıyız. Tuvaletten sonra ellerimizi yıkamalı, sık sık banyo
yapmalıyız, iç çamaşırlarımızı değiştirmeliyiz.
4.SAĞLIĞA ZARARLI MADDELER
Sağlığımızın Düşmanları: Sigara ve Alkol
Sigara ve alkol bağımlılığa neden olan alışkanlıklardır, insanlar, sigara ve alkol
kullanmaya alıştıklarında bunlardan kurtulmakta oldukça zorlanırlar.
Sigaranın Bireye ve Topluma Verdiği Zararlar
Tütünden ypılan sigaranın içinde yaklaşık 4000 tane zararlı madde vardır. Bu
maddelerden nikotin bağımlılığa neden olur. Karbonmonoksit gazı da
bu maddelerden biridir.
Sigara;
•Solunum
yollarını tahriş ederek bronşit ve astım gibi hastalıklara,
•Akciğer
ve gırtlak kanserlerine,
•Kalp
ve damar hastalıklarına,
•Mide
hastalıkları ve sindirim bozukluklarına neden olur.
Yapılan
araştırmalar sigaranın insan ömrünü azalttığını göstermiştir.
Sigara
içenler, yalnızca kendilerine değil, çevrelerindeki insanlara da zarar
verirler. Pasif içici olarak adlandırılan bu insanlar sigara içenler
gibi sigaradan zarar görürler. Bunlar genellikle bebekler ve çocuklardır. Pasif
içicilerde nefes darlığı, öksürük ve boğazda yanma rahatsızlıkları
görülür.
Sigaradan
çıkan dumanlar havayı, atılan kül ve izmaritler de çevreyi
kirletir.
Sigara
almak için harcanan paralar hem kişilere hem de ülke ekonomisine zarar
verir.
Alkolün
Zararları
Alkol,
vücudumuzda alkol sorununa neden olur. Çok alkol alan insanlar, yürümede ve
konuşmada zorluk çekerler.
Alkollü
insanlar kendilerini kontrol edemedikleri için davranışlarıyla çevrelerini
rahatsız ederler.
Alkollü
araç kullanan sürücüler, trafik kazalarına ve kazalar sonucunda insanların
yaralanmasına ya da ölümüne neden olurlar.
Sürekli
alkol kullanan insanların karaciğer, mide, bağırsakları kalp, beyin ve sinirleri
zarar görür. Alkol de sigara gibi bağımlılık yapar. Alkol bağımlılığı bir
hastalıktır. Kurtulmak için tedavi görmek gerekir.
Alkol
kullanımı aile ve ülke ekonomisine de zarar verir.
Sağlıklı
Yaşam İçin Neler Yapmalıyız?
Sağlığımızı
korumak için,
•Sigara
ve alkol kullanmamalıyız.
•Sigara
içilen ortamlardan uzak durmalıyız.
•Düzenli
spor yapmalıyız.
Spor,
vücudumuzun dayanıklılığını artırır. Böylece sağlıklı ve dinç
kalırız.
ARKADAŞLAR KONUMUZU BURDAN OKUYUP AŞAĞIDAKİ TESTİMİZİ ÇÖZELİM:))
1)Canlılar
yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için neye ihtiyaç duyarlar?
a)uykuya
b)gezmeye
c)dinlenmeye
d)enerjiye
2)Aşağıdakilerden
hangisi canlıların ortak özelliklerinden biri değildir?
a) soluk alıp vermek
b) boşaltım yapmak
c) uyaranlara tepkide bulunmak
d) dinlenmek
3)Canlılar
yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi nereden karşılarlar?
a)besinlerden
b)marketten
c)sebzelerden
d)hayvanlardan
4)Canlılar
yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar.
Yaşamları için gerekli olan enerjiyi de besinlerden karşılarlar. Peki canlılar
besinleri enerjiye nasıl dönüştürebilmektedir?
a)uyuyarak
b)dinlenerek
c)besinleri
oksijenle yakarak
d)tatil yaparak
5)Aşağıdaki
besinlerden hangisi hayvansal kaynaklı değildir?
a)et
b)fasulye
c)yumurta
d)yoğurt
6)Aşağıdakilerden
hangisi bitkisel kaynaklı bir besin değildir?
a)patates
b)yumurta
c)pirinç
d)salatalık
7)Aşağıdakilerden
hangisi hayvansal kaynaklı bir besindir?
a)patlıcan
b)domates
c)süt
d)biber
8)Canlılar
ihtiyaçları olan enerjiyi nereden karşılarlar?
a)sebzelerden
b)meyvelerden
c)besinlerden
d)marketten
9)Besinleri
içeriklerine göre kaç grupta toplayabiliriz?
a)3
b)4
c)5
d)6
10) Besinleri içeriklerine göre gruplandırdığımızda aşağıdakilerden hangisi bu
grubun dışında kalır?
a)karbonhidratlar
b)proteinler
c)sebzeler
d)yağlar
11)Aşağıdakilerden hangisi proteinlerin vücudumuzdaki öncelikli görevidir?
a)enerji vericidirler
b)düzenleyicidirler
c)yapıcı ve onarıcıdırlar
d)hayvansal kaynaklıdırlar
12)Ozan ve Ahmet birlikte top oynarken Ahmet küçük bir darbe alır ve birden yere
düşer. Ozan, yanına geldiğinde Ahmet’in bacağının kanadığını görür. Arkadaşını
kaldırıp hemen doktora giderler. Doktor, Ahmet’in bacağını sargı beziyle sarar.
Evde birkaç gün yatmasını ve listedeki yiyeceklerden bol miktarda yemesini
söyler.
Yukarıdaki
olayda doktorun Ahmet’e verdiği listedeki yiyecekler hangi besin maddesini
bolca içermektedir?
a)karbonhidrat
b)protein
c)mineral
d)vitamin
13)Proteinler
vücudumuzun en önemli besin maddelerindendir. Vücutta …………………….olarak görev
yaparlar.
Yukarıda boş
bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
a)enerji verici
b)düzenleyici
c)yapıcı ve onarıcı
d)besleyici
14)Aşağıdaki besinlerden hangisi protaince zengindir?
a)pirinç
b)patates
c)yumurta
d)ekmek
15)Aşağıdaki besinlerden hangisinde protain diğer besinlere oranla daha az bulunur?
a)süt
b)balık
c)yumurta
d)ekmek
16)Aşağıdakilerden hangisi karbonhidratların vücudumuzdaki öncelikli görevidir?
a)enerji vericidirler
b)besleyicidirler
c)düzenleyicidirler
d)yapıcı ve onarıcıdırlar
17)Enerji elde etmek için en fazla tüketilen besin maddesi .……………
Yukarıdaki
boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelirse daha doğru olur?
a)proteinler
b)yağlar
c)karbonhidratlar
d)vitaminler
18)Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a)Yiyecekler birden fazla besin maddesi içerebilir.
b)Proteinler
vücutta yapıcı ve onarıcı olarak örev yaparlar.
c)Yağlar enerji vericidirler.
d)Karbonhidratlar vücutta düzenleyici olarak görev yaparlar.
19)Nazlı’nın
akşam yemeği
pirinç pilavı ( 100 g )
patates kızartması ( 100 g
)
makarna çorbası ( 100 g
)
elma ( 100 g )
Akşam yemeğinde yukarıdaki besinleri tüketen Nazlı en
fazla hangi besin maddesinden almıştır?
a)mineral
b)karbonhidrat
c)yağ
d)protein
20)Vücudumuz için gerekli olan enerji ilk olarak karbonhidratlardan sağlanır. Ancak vücut
zor ve yorucu işler yaptığında karbonhidratlar yeterli olmaz. İşte bu sırada
vücut enerji elde etmek için ………………………. kullanır.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
a)yağlar
b)mineraller
c)proteinler
d)vitaminler
ARKADAŞLAR ŞİMDİDE KONUMUZLA İLGİLİ ÇİZGİ
Beslenme
Neden Gereklidir?
Canlılar beslenemezlerse yaşamlarını sürdüremezler. Tüm canlılar büyüyebilmek ve
yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için beslenir.
• Canlılar, doğduktan sonra büyür ve gelişirler. Büyüyebilmek ve gelişebilmek için ise
beslenirler.
Yediğimiz besinlerin bir kısmı vücudumuzun kas ve kemik yapısına katılır. Böylece
büyürüz. Dünyaya gelen bebek büyüyerek çocuk olur, çocuk büyüyerek yetişkin
olur. Yetişkinler büyümezler.
İnsanlar belli bir yaşa gelince büyümelerini tamamlarlar.
• Canlılar yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için gerekli olan enerjiyi
besinlerden sağlarlar. Organlarımız çalışırken, soluk alıp verirken enerji
harcarız. Yürürken, konuşurken, düşünürken harcadığımız
enerji, uyurken harcadığımız enerjiden daha fazladır. Bu nedenle çok hareket
ettiğimizde daha çabuk acıkırız. Vücudumuzun enerji ihtiyacı arttığı için
beslenme isteği duyarız.
Besinleri Nasıl Elde Ederiz?
Besinlerimizi bitkilerden ve hayvanlardan elde ederiz.
Hayvansal Besinler
·Et,
süt, yumurta
·inek,
koyun, tavuk, balık gibi hayvanlardan et,
·inek, koyun, keçi gibi hayvanlardan süt (Yoğurt ve peynir, sütten elde edilir.),
·Tavuk, hindi, kaz, ördek gibi hayvanlardan yumurta elde edilir.
Bitkisel Besinler
Meyve ve Sebzeler
·Elma, armut, üzüm, muz, nar, portakal, mandalina vb. meyveler, bu meyvelerin
ağaçlarından elde edilir.
·Pırasa, ıspanak, marul, lahana, domates, salatalık, maydanoz, soğan birer sebzedir.
ØTahıllar:
Buğday, arpa, çavdar, yulaf, pirinç, mısır vb.
ØBaklagiller:
Kuru fasulye, nohut, mercimek, bezelye vb.
ØTurunçgiller:
Portakal, limon, mandalina, greyfurt vb.
İçerdikleri Maddelere Göre Besinler
Besinler içerdikleri maddelere göre karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler, su
ve mineraller olarak gruplandırılır. Besinlerde birçok madde vardır ancak
besinler en çok içerdikleri maddeye göre gruplandırılır.
Karbonhidratlar Hangi Besinlerde Bulunur?
Temel besin maddelerimizdendir. Ekmek, makarna, pilav, süt, bal, meyve çeşitlerinde,
tahıllarda, patates ve şeker kamışında bolca bulunur. Karbonhidrat ,çeren
maddelere tentürdiyot damlatıldığında rengi mavi \ olur.
Vücudumuzda Ne İşe Yarar?
Karbonhidratlar vücudumuza enerji sağlar. Meyve ve sebzelerde, kepekli ekmekte, yulafta bulunan lif, sindirimi kolaylaştırır. Lif de bir karbonhidrattır.
Proteinler Hangi Besinlerde Bulunur?
Et, süt, yumurta, yoğurt, balık, peynir gibi hayvansal besinlerde bolca bulunur.
Bitkisel besinlerden
tahıllar,baklagiller ve
kuru yemişler protein bakımından zengindir.
Nitrik asit damlattığımızda rengi sarı olan maddelerde protein vardır.
Vücudumuzda Ne İşe Yarar?
Proteinler, büyüme ve gelişmeyi sağlar. Vücudumuzda oluşan yaraların iyileşmesini
proteinler gerçekleştirir. Bu nedenle proteinler yapıcı ve onarıcı besinler olarak adlandırılır.
Vücudumuzun mikroplara karşı direnci ve zekâmızın gelişmesi için de proteinlere ihtiyaç duyarız.
Büyüme ve gelişme dönemindeki bebekler ve çocuklar yeterince protein almazlarsa
büyümeleri yavaşlar ya da durabilir. Çünkü yeterince protein almazsak kemik ve
kaslarımız gelişemez.
Yağlar Hangi Besinlerde Bulunur?
Bitkilerden ve hayvanlardan elde edilir.
Vücudumuzda Ne İşe Yarar?
Vücudumuz, fazla enerji gerektiren işler için gerekli enerjiyi yağlardan sağlar.
Yağlar, karbonhidratlardan daha fazla enerji içerir. Fazla yağ vücudumuzda
depolanır. Çok yağ ve karbonhidrat tükettiğimizde şişmanlık sorunu
yaşarız.
Vitaminler Hangi Besinlerde Bulunur, Ne İşe Yarar?
A Vitamini —► Havuç, kereviz, domates, taze
fasulye, fıstık, avakado, baklagiller, mantar, yumurta, süt, buğday ve cevizde
bulunur. Eksikliğinde gece körlüğü, deride kuruma ve pullanma
görülür. Kemik ve diş gelişimine katkıda bulunur.
B Vitamini —► Süt ve süt ürünlerinde, kırmızı et,
yumurta ve birçok sebzede bulunur. Tahıl ve tahıllardan elde edilen ürünlerde
de B vitamini bulunur. B vitaminleri eksikliğinde kansızlık, yorgunluk,
deride yaralar gibi rahatsızlıklar oluşur.
C Vitamini —► Turunçgiller, çilek, kuşburrnu,böğürtlen, domates, maydanoz, lahana, patates ve yeşil yapraklı sebzelerde
bulunur. Diş ve diş eti sağlığı için gereklidir. Vücudu mikroplara karşı korur.
D Vitamini --► Süt, yumurta, tereyağı, balık ve balık yağı, peynir ve sebzelerde
bulunur.Kalsiyum ve fosforun emilmesini ve kemiklerde depolanmasını sağlar.
D vitamininin ön maddesi besinlerden alınır, güneş ışınları ile D vitamini oluşur. Ancak
balık yağıyla doğrudan alabiliriz.
E Vitamini —► Kırmızı et, süt ve süt ürünleri,
yumurta, tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunur. Eksikliğinde kısırlık,
karaciğer, kalp ve damar hastalıkları görülür.
K Vitamini —► Kırmızı et, pirinç, karaciğer, mısır,
domates, yeşil sebzeler, muz, şeftali ve çilekte bulunur. Kanın
pıhtılaşmasını sağlar. K vitamini eksikliğinde kan pıhtılaşmaz.
Yaralanmalarda çok kan kaybedilebilir.
Vitaminler,vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Vücudun direncini artırarak
hastalıklardan korur. Ayrıca vitaminler büyüme, gelişme ve üremede önemli rol oynar.
VİTAMİNLERİN, KARBONHİDRAT, PROTEİN VE YAĞLARIN
AYRAÇLARI
AYIRAÇLAR=İNDİKATÖRLER
• Çeşitli maddeleri tanımak varlığını anlamak için kullanılan maddelere ayıraç denir.
KARBONHİDRAT
ekmek,pilav,makarna,unlu yiyecekler,patates,süt,süt ürünleri,meyveler v.b.
• Nişasta + İyot Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk
• Nişasta + Lügol Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk
• Glikoz + Benedict Çözeltisi ----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk
• Glikoz + Fehling Çözeltisi -----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk
• Selüloz + İyotlu Çinkoklorür------------ >Açık Mavi veya Yeşil Renk
•Glikojen +İyot Çözeltisi------------------- >Kahverengi-Kırmızı renk
PROTEİN
et,süt,yumurta,peynir,bakla,fasülye,nohut,mercimek v.b.
• Protein + Nitrikasit ---------ISI------- > Sarı Renk
• Protein + Biüret -----------ISI------- > Mor - Menekşe Renk
• Protein + Fehling Çözeltisi----ISI----->Menekşe Renk
• Protein + Lügol----------ISI--------- > Sarı Renk
YAĞLAR
içyağı,kuyrukyağı,zeytinyağı,mısıryağı,pamukyağı,ayçiçekyağı,soyayağı,fındık,ceviz,fıstıkyağı
• Yağ + Eter-------------------> Kağıt üzerinde saydam leke
• Yağ + Aseton ------------------> Kağıt üzerinde saydam leke
• Yağ + Alkol --------------------> Kağıt üzerinde saydam leke
• Yağ +Sudan II--ISI-------> Kırmızı damlacıklar
Su
Canlılar susuz yaşayamaz. Yemek .yemeden 2 hafta yaşayabiliriz ama 'susuz birkaç gün
yaşayabiliriz, ı Vücudumuzun % 70'i sudur. Su içerek [Vücudumuzun su ihtiyacını
karşılarız. Her gün 1,5 - 2 litre su içmeliyiz. Meyve ve sebzeleri yediğimizde
de vücudumuza su alırız. Yazın terleyerek su kaybettiğimiz için daha çok su
içeriz.Su da vitaminler gibi vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.
Mineraller
Mineralller, vücudumuza yediğimiz yiyecekler ve içeceklerle girer. Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.
Nasıl Beslenmeliyiz?
Yaşamımızı sağlıklı bir biçimde sürdürebilmemiz için dengeli ve sağlıklı beslenmeliyiz.
Sağlıklı ve dengeli beslenebilmek için de vücudumuz için gerekli olan tüm
maddeleri almalıyız. Enerji veren, yapıcı - onarıcı ve düzenleyici
besinlerden belli miktarda yemeliyiz.
1. bir günde en çok karbonhidrat içeren besinler
yemeliyiz.Böylece vücudumuzun sağlıklı çalışabilmesi için gerekli enerjiyi sağlamış oluruz.
Karbonhidrat en çok ekmek, makarna, pilav, unlu mamuller gibi besinlerde bulunur.
2. Karbonhidratlardan sonra en çok tüketmemiz gereken besinler vitaminler ve minerallerdir. Bu besinler düzenleyicidir.
Vücudumuzun hastalıklara karşı direnciniartırır. Sebze ve meyvelerde bolca bulunur.
3. Üçüncü besin grubu ise proteinlerdir.Proteinler yapıcı ve onarıcıdır. En çok süt ve süt ürünleri ile et ve et ürünlerinde, yumurtada bulunur.
4. Enerji verici yağ ve şekerlerden de yeteri kadar almalıyız.
Bu besinlerden yeterli miktarda yediğimizde enerji ihtiyacımızı karşılar,
vücudumuzun diğer işleri için gerekli maddeleri almış oluruz. Buna yeterli ve
dengeli beslenme deriz. Dengeli beslenmeye diyet de denir. Diyet sözcüğü
çoğu zaman yanlış kullanılır.
Dengeli ve yeterli beslenen birinin günlük menüsü aşağıdaki gibi olabilir.
Sabah
1 bardak süt,
1 adet yumurta, 10 adet zeytin, Bir dilim ekmek, 1 domates
Öğle
Balık,
Makarna, Salata, Puding
Akşam
Ezogelin
çorba, Salata, Pilav, 2 adet mandalina
Besin maddeleri vücudumuzda eksik olursa vücudumuzun sağlığı bozulur. Özellikle
çocuklar, hızlı büyüdüğü için daha çok protein ve karbonhidrat içeren besinler
yemelidir. Yeterli ve dengeli beslenmeyen çocuklarda büyüme yavaşlar, vücut
sağlıklı çalışamaz.
Hazır yiyecekler
Besinlerin çeşitliliği, teknolojik gelişmelerin etkisiyle son yıllarda artış göstermiştir.
Hazır gıdalarda çoğunlukla koruyucu, renklendirici, tatlandırıcı katkı
maddeleri bulunur. Katkı maddeleri besinlerin doğallığını bozar. Bu besinlerden
fazla tüketen insanlarda sağlık sorunları yaşanabilir.
Besin maddeleri alırken,
Øİçindekiler bölümünde gıda içerikleri ile ilgili açıklamaları incelemeliyiz.
ØPaketin üzerindeki son kullanma tarihlerine bakmalıyız. Tazeliğini yitirmiş, bozulmuş
yiyecekler sağlığımıza zarar verebilir; besin zehirlenmesine neden olur.
ØGıda maddelerinde "TSE" damgasının olup olmadığına bakmalıyız. Bu damga ürünün kalitesini gösterir.
ØTarım ve Köy işleri Bakanlığı'nın izninin olup olmadığına dikkat etmeliyiz.
Taze Yiyecekler
Sağlığımızı korumak ve sağlıklı yaşamak için taze besinler tüketmeliyiz. Canlı renkli ve
diri görünümlü besinler tazedir. Besinleri dokunarak, koklayarak da taze olup
olmadığını anlayabiliriz. Meyve ve sebzeleri satın alırken yukarıda
anlattığımız özelliklerine bakarak alırız. Bu besinlerin temizliğine dikkat
etmeliyiz. Yemeden önce iyice yıkamalıyız. Aksi takdirde vücudumuza bazı
mikroplar girerek sağlığımızı bozar.
2.BESİNLERİN SİNDİRİMİ
Besinler Vücudumuzda Nasıl Taşınır ?
Büyüyebilmek ve vücudumuzun sağlıklı çalışmasını sağlayacak enerjiyi üretebilmek için
besleniriz. Enerji vücudumuzun her yerinde üretilir: Parmak uçlarımızdan
kafamıza kadar... Bu nedenle besinlerin vücudumuzun her yerine taşınması
gerekir. Besin, kan aracılığı ile vücudumuzun her noktasına
ulaşır.
Bu işle görevli organlar, besinleri çeşitli işlemlerden geçirerek kana karışabilecek hâle getirir.
Sindirim
Karbonhidrat, yağ ve protein gibi besinlerin kana karışabilecek hâle gelmesine
sindirim denir. Bu işi sindirimde görevli yapı ve organlar
gerçekleştirir. Sindirimi doğrudan gerçekleştiren organlar sindirim
kanalı adı altında incelenir. Diğerleri ise sindirime yardımcı
organlar olarak adlandırılır.
Sindirim Kanalı
Ağız:
Ağzımızın içerisinde dil ve dişler vardır.
Dişler, koparıp parçalar ve öğütür.
Tükürük, besinleri ıslatıp kayganlaştırarak kolay
yutulmasını sağlar. Ayrıca tükürük bazı besinlerin sindirimini çiğnenirken başlatır.
Dil,
besinlerin çiğnenmesine ve yutulmasına yardımcı olur. Yediklerimizi yutağa
doğru iterek yutulmasını sağlar. Ayrıca besinlerin tadını da dilimizle alırız.
Yutak:
Ağızdan sonra gelen boşluktur. Ağızdan gelen lokmaları yemek borusuna
iletir. Yutak aynı zamanda soluduğumuz havayı soluk borusuna iletir. Bu anlamda
yutak, hava ve besin trafiğini kontrol eder.
Yemek Borusu: Yutaktan mideye kadar uzanır. 20 - 25 cm uzunluğundadır. Özel hareketlerle besinleri mideye taşır.
Mide: Karın boşluğunun üst bölümünde yer alır. Yediğimiz besinler bir süre midede
kalır yani mide bir süre besinleri depolar. Kasılıp gevşeme hareketleri yaparak
besinleri bulamaç hâline (çorba kıvamı) getirir.
Mide tarafından salgılanan yakıcı ve eritici özelliğe sahip mide öz suyu da
besinlerin ezilip bulamaç hâline gelmesine yardımcı olur. Ayrıca besinlerle
midemize gelen mikropları öldürür. Çorba kıvamındaki bu karışımı mide, ince
bağırsağa gönderir.
İnce Bağırsak Karın boşluğunda yer alır. Değişik salgıların etkisiyle besinler
ince bağırsakta emilecek duruma gelir. iyice parçalanan besinler burada kana
geçer. Besinlerin yararlı kısımları emilince geriye kalan kısım kalın bağırsağa
gönderilir.
Kalın Bağırsak: İnce bağırsakta emilmeyen, işe yaramayan artık maddeler kalın
bağırsağa gönderilir. Bu posanın içinde kalan su ve mineraller kalın bağırsakta
emilerek kana karışır. Geriye kalan katı hâldeki maddeler d>şk> olarak
anüsten atılır.
Adım Adım Sindirim Olayı
1.Besinler, dişler tarafından parçalanarak öğütülür. Tükürük salgısı ile ıslanır,
kayganlaşır, yutulacak hâle gelir. Dil ile yutağa doğru itilir.
2. Yutakta, gırtlak kapağı soluk borusunu kapatarak lokmanın yemek borusuna geçmesini sağlar.
3. Besinler buradan yavaş yavaş iner. Mide kapağı açılınca da mideye girer.
4. Kasılıp gevşeyerek ve salgıladığı mide öz suyu ile besinleri bulamaç hâline getirir. Besinler mide çıkış kapısından ince bağırsağa geçer.
5. Çeşitli salgılarla besinler kana karışacak hale gelir, ince bağırsakta ilerlerken besinlerin yararlı kısımları emilerek kana karışır.
6. Posa olan maddelerde kalan su ve minareller kalın bağırsakta emilerek kana , iyice katılaşan posa anüsten dışkı olarak dışarı atılır.
Not: Sindirim, ağızda başlayıp anüste son bulan bir süreçtir.
Sindirime Yardımcı Organlar
Karaciğer ve pankreas sindirici enzimlerle besinlerin sindirimine yardımcı olur. Bu
organlar salgılarını ince bağırsağa boşaltarak besinlerin emilimini sağlar.
Sindirim Yapı ve Organlarının Sağlığı
Mide rahatsızlıkları ve sindirim bozukluklarını önlemek için aşağıdaki hususlara
dıkkat etmeliyiz.
•Sigara ve alkol kullanmamak
•Çok acı ve çok ekşi yememek
•Çok soğuk ya da çok sıcak yeme ve içmeden sakınmak
•Besinleri iyice temizlemek, bayat yiyecekler yememek
•Asitli içecekler içmemek
Dişler ve Görevleri
Dişlerimizi besinleri ısırmak, koparmak ve öğütmek için kullanırız. Dişlerimizin şekil ve
büyüklükleri birbirinden farklıdır. Ağzımızda görev ve yapılarına göre kesici
dşler, köpek ve azı dişleri olmak üzere üç çeşit diş vardır.
•Kesici Dişler: Üst ve alt çenede dörder tane olmak üzere sekiz kesici diş vardır.
Besinleri kesme ve koparma işine yarar. Uçları düzgündür.
•Köpek Dişleri: Kesici dişlerin sağında ve solunda birer köpek dişi vardır. Alt ve
üst çenede toplam dört köpek dişi bulunur. Uçları sivri olup besinleri koparıp
parçalama görevi yapar.
•Azı Dişleri: Girintili çıkıntılı yapılarıyla besinleri öğütür. Köpek dişlerinin
sağında ve solunda bulunan iki tanesi küçük azı, diğerleri ise büyük azı olarak
adlandırılır. Sekiz alt, sekiz üst çenede olmak üzere on altı azı dişi
vardır.
Yirmi Yaş Dişleri: 18-22 yaşlarında çıkar. Akıl dişleri de denir. Alt ve üst çenede
ikişer tane bulunur.
Süt Dişleri: Kalıcı dişler 7-8 yaşlarında süt dişleri döküldükçe çıkar.
Bebekler 6 aylıkken süt dişleri çıkmaya başlar. 2,5 yaşına kadar 20 süt dişi
çıkar. Süt dişleri kalıcı dişlere göre daha küçüktür.
Dişlerin Önemi ve Sağlığı
Dişlerimiz olmasaydı besinleri koparıp parçalayamaz, çiğneyemezdik. Bütün halindeki büyük
lokmaları yutmamız çok zor olurdu. Midemiz büyük lokmaları sindirirken
zorlanırdı.
Dişlerimiz sağlam olmadığında da besinleri iyi çiğneyemeyiz. iyi çiğnenmeden yutulan
besinler bazı sindirim bozukluklarına neden olur. Çürük dişler,
•Ağız kokusu,
•Diş ve baş ağrısı,
•Sindirim sorunlarına neden olur.
Dişlerimizin sağlığını korumak ve güçlendirmek için:
•Beslenmemize dikkat etmeli, yeterince mineral ve A, C, D vitaminleri almalıyız.
•Sert cisimleri (fındık, ceviz gibi) dişlerimizle kırmamalıyız. Çok şekerli besinleri
ve asitli içecekleri çok tüketmemeliyiz. Çok sıcak ya da çok soğuk yiyecek ve
içecekleri yiyip içmemeliyiz. Yemeklerden sonra dişlerimizi fırçalamalıyız.
Atık Maddeleri Vücudumuzdan Nasıl Atarız?
Vücudumuzun her yerinde enerji üretilir. Enerji üretilirken atık maddeler oluşur.
Bunlardan karbondioksit ve su buharını akciğerler yoluyla soluk vererek dışarı atarız.
Sindirim sonucu oluşan katı atıklar ise bağırsaklar yoluyla anüsten dışarı atılır.
Bunların yanında vücudumuzdan atılması gereken zararlı maddeler ve fazla su boşaltım organları ile dışarı atılır.
3.BOŞALTIM
Vücudumuzda oluşan atık maddeler dışarı atılmalıdır. Aksi takdirde vücudumuzun işleyişi bozulur.
Boşaltım Organ ve Yapıları
1. Bel hizasında omurganın iki yanında bulunur. Şekilleri fasulyeye benzer.
Böbrekler vücudumuzun süzme organlarıdır. Tüm kanımız böbreklerimizden
geçerek süzülür. Bu sırada kan zararlı maddelerden temizlenir.
•Kanın böbreklerde süzülmesi sonucu oluşan idrar bu kanala geçer. İdrar kanal> bu sıvıyı idrar kesesine taşır.
•Böbreklerden gelen idrar burada toplanır. İdrar kesesi yaklaşık 600 mL idrar toplayabilir.
•idrar kesesinde oluşturulan basınçla idrar, idrar borusuna pompalanır, idrar buradan dışarı atılır.
Derimiz de terleme yoluyla boşaltıma yardımcı olur. içerisinde su ve madensel tuzlar olan ter derimizdeki
gözeneklerden atılır.
Boşaltım Nasıl Gerçekleşir?
Enerji oluşumu sonucu ortaya çıkan zararlı maddeler ve vücudumuzdaki fazla
su kana karışır.
*Kan, böbreklerden geçerek süzülür. Süzme işini böbreklerin iç kısmında bulunan özel
süzme cisimcikleri gerçekleştirir. Bir böbrekte bunlardan yaklaşık bir milyon
tane bulunur. Bu yolla temizlenen kan kalbe giderek tüm vücuda dağıtılır.
*Kanın süzülmesi sonucu böbreklerde oluşan zararlı ve ihtiyaç fazlası su, idrar
olarak adlandırılır. idrar, idrar kanalı ile idrar kesesine aktarılır.
*İdrar kesesi dolmaya başlayınca oluşan basınçla tuvalete gitme ihtiyacı hissederiz.
idrar buradan idrar borusuna pompalanır. İdrar borusu ile de dışarı
atılır.
Böbreklerimizin Sağlığını Korumak İçin Nelere Dikkat Etmeliyiz?
Zararlı maddelerin vücudumuzdan atılmasını sağlayan böbreklerimizin vücudumuz için çok
büyük bir önemi vardır. Böbreklerimiz işlevini yerine getiremezse vücudumuzda
zararlı maddeler birikir ve sağlığımız bozulur.
Böbreklerimizin sağlığını korumak için bol bol su içmeliyiz. Özellikle sıcak havalarda
terleyerek çok su kaybettiğimiz için daha çok su içeriz.
idrar vücudumuzdan atılırken acı olursa ya da idrarımız kanlı olursa hemen doktora başvurmalıyız.
Vücudumuzu temiz tutmalıyız. Tuvaletten sonra ellerimizi yıkamalı, sık sık banyo
yapmalıyız, iç çamaşırlarımızı değiştirmeliyiz.
4.SAĞLIĞA ZARARLI MADDELER
Sağlığımızın Düşmanları: Sigara ve Alkol
Sigara ve alkol bağımlılığa neden olan alışkanlıklardır, insanlar, sigara ve alkol
kullanmaya alıştıklarında bunlardan kurtulmakta oldukça zorlanırlar.
Sigaranın Bireye ve Topluma Verdiği Zararlar
Tütünden ypılan sigaranın içinde yaklaşık 4000 tane zararlı madde vardır. Bu
maddelerden nikotin bağımlılığa neden olur. Karbonmonoksit gazı da
bu maddelerden biridir.
Sigara;
•Solunum
yollarını tahriş ederek bronşit ve astım gibi hastalıklara,
•Akciğer
ve gırtlak kanserlerine,
•Kalp
ve damar hastalıklarına,
•Mide
hastalıkları ve sindirim bozukluklarına neden olur.
Yapılan
araştırmalar sigaranın insan ömrünü azalttığını göstermiştir.
Sigara
içenler, yalnızca kendilerine değil, çevrelerindeki insanlara da zarar
verirler. Pasif içici olarak adlandırılan bu insanlar sigara içenler
gibi sigaradan zarar görürler. Bunlar genellikle bebekler ve çocuklardır. Pasif
içicilerde nefes darlığı, öksürük ve boğazda yanma rahatsızlıkları
görülür.
Sigaradan
çıkan dumanlar havayı, atılan kül ve izmaritler de çevreyi
kirletir.
Sigara
almak için harcanan paralar hem kişilere hem de ülke ekonomisine zarar
verir.
Alkolün
Zararları
Alkol,
vücudumuzda alkol sorununa neden olur. Çok alkol alan insanlar, yürümede ve
konuşmada zorluk çekerler.
Alkollü
insanlar kendilerini kontrol edemedikleri için davranışlarıyla çevrelerini
rahatsız ederler.
Alkollü
araç kullanan sürücüler, trafik kazalarına ve kazalar sonucunda insanların
yaralanmasına ya da ölümüne neden olurlar.
Sürekli
alkol kullanan insanların karaciğer, mide, bağırsakları kalp, beyin ve sinirleri
zarar görür. Alkol de sigara gibi bağımlılık yapar. Alkol bağımlılığı bir
hastalıktır. Kurtulmak için tedavi görmek gerekir.
Alkol
kullanımı aile ve ülke ekonomisine de zarar verir.
Sağlıklı
Yaşam İçin Neler Yapmalıyız?
Sağlığımızı
korumak için,
•Sigara
ve alkol kullanmamalıyız.
•Sigara
içilen ortamlardan uzak durmalıyız.
•Düzenli
spor yapmalıyız.
Spor,
vücudumuzun dayanıklılığını artırır. Böylece sağlıklı ve dinç
kalırız.
ARKADAŞLAR KONUMUZU BURDAN OKUYUP AŞAĞIDAKİ TESTİMİZİ ÇÖZELİM:))
1)Canlılar
yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için neye ihtiyaç duyarlar?
a)uykuya
b)gezmeye
c)dinlenmeye
d)enerjiye
2)Aşağıdakilerden
hangisi canlıların ortak özelliklerinden biri değildir?
a) soluk alıp vermek
b) boşaltım yapmak
c) uyaranlara tepkide bulunmak
d) dinlenmek
3)Canlılar
yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi nereden karşılarlar?
a)besinlerden
b)marketten
c)sebzelerden
d)hayvanlardan
4)Canlılar
yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar.
Yaşamları için gerekli olan enerjiyi de besinlerden karşılarlar. Peki canlılar
besinleri enerjiye nasıl dönüştürebilmektedir?
a)uyuyarak
b)dinlenerek
c)besinleri
oksijenle yakarak
d)tatil yaparak
5)Aşağıdaki
besinlerden hangisi hayvansal kaynaklı değildir?
a)et
b)fasulye
c)yumurta
d)yoğurt
6)Aşağıdakilerden
hangisi bitkisel kaynaklı bir besin değildir?
a)patates
b)yumurta
c)pirinç
d)salatalık
7)Aşağıdakilerden
hangisi hayvansal kaynaklı bir besindir?
a)patlıcan
b)domates
c)süt
d)biber
8)Canlılar
ihtiyaçları olan enerjiyi nereden karşılarlar?
a)sebzelerden
b)meyvelerden
c)besinlerden
d)marketten
9)Besinleri
içeriklerine göre kaç grupta toplayabiliriz?
a)3
b)4
c)5
d)6
10) Besinleri içeriklerine göre gruplandırdığımızda aşağıdakilerden hangisi bu
grubun dışında kalır?
a)karbonhidratlar
b)proteinler
c)sebzeler
d)yağlar
11)Aşağıdakilerden hangisi proteinlerin vücudumuzdaki öncelikli görevidir?
a)enerji vericidirler
b)düzenleyicidirler
c)yapıcı ve onarıcıdırlar
d)hayvansal kaynaklıdırlar
12)Ozan ve Ahmet birlikte top oynarken Ahmet küçük bir darbe alır ve birden yere
düşer. Ozan, yanına geldiğinde Ahmet’in bacağının kanadığını görür. Arkadaşını
kaldırıp hemen doktora giderler. Doktor, Ahmet’in bacağını sargı beziyle sarar.
Evde birkaç gün yatmasını ve listedeki yiyeceklerden bol miktarda yemesini
söyler.
Yukarıdaki
olayda doktorun Ahmet’e verdiği listedeki yiyecekler hangi besin maddesini
bolca içermektedir?
a)karbonhidrat
b)protein
c)mineral
d)vitamin
13)Proteinler
vücudumuzun en önemli besin maddelerindendir. Vücutta …………………….olarak görev
yaparlar.
Yukarıda boş
bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
a)enerji verici
b)düzenleyici
c)yapıcı ve onarıcı
d)besleyici
14)Aşağıdaki besinlerden hangisi protaince zengindir?
a)pirinç
b)patates
c)yumurta
d)ekmek
15)Aşağıdaki besinlerden hangisinde protain diğer besinlere oranla daha az bulunur?
a)süt
b)balık
c)yumurta
d)ekmek
16)Aşağıdakilerden hangisi karbonhidratların vücudumuzdaki öncelikli görevidir?
a)enerji vericidirler
b)besleyicidirler
c)düzenleyicidirler
d)yapıcı ve onarıcıdırlar
17)Enerji elde etmek için en fazla tüketilen besin maddesi .……………
Yukarıdaki
boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelirse daha doğru olur?
a)proteinler
b)yağlar
c)karbonhidratlar
d)vitaminler
18)Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a)Yiyecekler birden fazla besin maddesi içerebilir.
b)Proteinler
vücutta yapıcı ve onarıcı olarak örev yaparlar.
c)Yağlar enerji vericidirler.
d)Karbonhidratlar vücutta düzenleyici olarak görev yaparlar.
19)Nazlı’nın
akşam yemeği
pirinç pilavı ( 100 g )
patates kızartması ( 100 g
)
makarna çorbası ( 100 g
)
elma ( 100 g )
Akşam yemeğinde yukarıdaki besinleri tüketen Nazlı en
fazla hangi besin maddesinden almıştır?
a)mineral
b)karbonhidrat
c)yağ
d)protein
20)Vücudumuz için gerekli olan enerji ilk olarak karbonhidratlardan sağlanır. Ancak vücut
zor ve yorucu işler yaptığında karbonhidratlar yeterli olmaz. İşte bu sırada
vücut enerji elde etmek için ………………………. kullanır.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
a)yağlar
b)mineraller
c)proteinler
d)vitaminler
ARKADAŞLAR ŞİMDİDE KONUMUZLA İLGİLİ ÇİZGİ